Algun preguntanan general riba Covid-19 na Kòrsou 

 

Kiko ta e síntomanan ora bo tin coronavírùs?

  • E malesa COVID-19 ku ta keda kousá pa e vírùs di corona ta komparabel ku un grip. Bo ta haña e.o. keintura (mas ku 38°C), tosamentu, nistermentu i malestar general. Den mayoria kaso e persona ta bira bon den 1 pa 2 siman. Den kasonan mas severo di e malesa, por desaroyá problema pa hala rosea (rosea kòrtiku) i pulmonia, ku ta rekerí atenshon médiko. 

 

Kon otro persona ta keda infektá ku e malesa COVID-19?

  • Coronavírùs ta pasa di hende pa hende primordialmente dor di tosa òf nister. E persona ku tosa òf nister ta saka gotanan ku e vírùs ku e otro den su serkania por inhalá i asina e tambe por haña e malesa. 
  • Un otro manera di transmishon ta ora e gotanan ku vírùs kai riba un superifisie òf opheto, i un otro hende mishi ku e gotanan aki i despues mishi ku su kara (wowo, nanishi òf boka) e mes por introdusí e vírùs den su kurpa. 

 

Kiko ta e periodo di inkubashon pa e vírùs nobo aki? 

  • Periodo di inkubashon ta kuminsá konta for di ora bo kontagiá ku e vírùs te ora e síntomanan manifestá. Pa e vírùs aki e periodo di inkubashon ta kalkulá na máksimo 14 dia. Kemen si bo kontagiá awe ku e vírùs probablemente denter di 14 dia lo bo por haña un ke otro síntoma. 

 

Kon largu e vírùs ta keda biba pafó di e kurpa?

  • Un vírùs semper mester di un kurpa humano (òf di animal) pa sobrebibí i multipliká. Pafó di e kurpa e vírùs por keda aktivo pa un tempu limitá. 

 

Kiko ta pasa ora ta sospechá ku un persona tin COVID-19?

  • Si ta sospecha un hende ku e tin e malesa COVID-19, e tin ku keda kas i yama dòkter di kas. Dòkter di kas ta evaluá e persona su kehonan i hasi varios pregunta relashoná ku biahamentu i kontaktonan resien. Si tin indikashon ku e persona por ta kontagiá, e dòkter di kas ta torah un sita ku GGD pa e persona tèst i wak si e persona tin e vírùs di Corona. 
  • Mientras ta warda resultado di tèst, e persona ta keda den karentena na kas i ta hasi uso di tapaboka si ta biba den kas ku mas hende. 
  • Si resultá ku e persona a tèst positivo, e persona mester bai den isolashon na kas. E ta risibí instrukshon di GGD i alabes GGD ta pidi un lista di tur kontakto serkano di último dianan pa por hasi e “contact tracing”. 
  • Personal di GGD ta keda vigilá e situashon di salú di e pashènt te ora e bira bon òf si dado kaso e bira mas malu e dòkter di kas ta indiká ki ora tin ku hospitalisá e pashènt. 

 

Kuantu tempu ta dura pa rekuperá despues ku bo haña e malesa COVID-19? 

  • Ta dependé kon severo e síntomanan ku e persona haña di e malesa, kon lihé e ta rekuperá. Hendenan ku a haña síntomanan leve, ta rekuperá mayoria biaha mas lihé (den algun dia). Serka hendenan ku a keda hospitalisá, esaki por dura mas largu (un par di siman). 

 

Kon ta prevení plamamentu di e coronavírùs nobo?

  • E medidanan di prevenshon mas importante ku hende tin ku tuma pa evitá e vírùs di plama ta masha simpel. Ta e mesun medidanan ku ta konta pa tur vírùs ku ta kousa kualke grip tambe. 
  • Ta importante pa sigui e reglanan básiko di higiena:
    • Laba man frekuente ku awa ku habon (si no tin disponibel usa handsanitizer ku minimo 60% alkohòl)
    • Tosa i nister den doblá di bo kokoti òf usa lensu di papel i tira esaki afó mesora, kaba laba man.
    • Tene distansha (mínimo 2 meter) for di hende ku ta visibelmente malu.

 

Kiko ta e rekomendashonan pa hende ku tin otro malesanan kaba manera por ehèmpel asma i malesa di suku?

  • E mesun reglanan básiko di higiena ta konta pa e personan aki tambe esta: laba man frekuentemente ku awa ku habon, tapa bo tos i nister i tene distansia for di hende ku ta malu. 

 

Kon Kòrsou a preparápa COVID-19 for di inisio?

  • Ekspertonan riba e tereno aki di Ministerio di Salubridat, Naturalesa i Medio Ambiente a prepará un asina yamá “draaiboek” kon pa atendé ku e Coronavírùs nobo. A komuniká ku entidatnan internashonal ku eksperitisio riba e tereno aki manera WHO, PAHO, CDC, RIVM, ECDC, CARPHA.
  • A indentifiká partnernan stratégiko, informánan i asesoránan si tabata nesesario ku nan plan kon pa atendé ku COVID-19. E partnernan aki ta por ehèmpel aeropuerto (CAP), Haf, laboratorio (ADC), hòspital (CMC), dòkternan di kas, spesialistanan, SVB i Arbo-consult pero tambe otro departamentunan di Gobièrnu manera Direktorado di Riesgo i Desaster (DRR) i Directorado di Informashon i Komunikashon (C&V). 
  • A duna informashon na otro entidatnan ku probablemente lo bai tin di haber ku e malesa aki manera CHATA i CTB pa e sektor di Turismo.
  • Konhuntamente ku otronan a traha informashon, na diferente idioma, tokante e malesa pa públiko en general i pa gruponan spesífiko manera turistanan. 
  • A trein gruponan spesífiko ku ta bai atendé ku posibel pashèntnan di COVID-19 manera enfermeranan di GGD i di Curaçao Medical Center (CMC) i personal di Fundashon Kuido di Ambulance (FKA).
  • Gobièrnu tin un Tim Stratégiko COVID-19 ku ta den konsulta diariamente riba e último desaroyonan.