Kiko ta Kultura? - Informashon tokante Gobièrnu di Kòrsou

Notisia

Ministerio konserní Enseñansa, Siensia, Kultura & Deporte
 

Kiko ta Kultura?

Publiká riba 27 Sèptèmber 2018

Kiko ta Kultura?

Kultura ta e manera ku hende ta anda ku otro i ku grupo di hende. E manera ku hende ta trata otro, biba ku otro, forma famia, forma grupo, traha huntu, organisá aktividat, rekreá etc. Kultura ta tambe e manera ku hende ta anda ku su medioambiente, ku flora i founa. E manera di anda di hende ta tuma lugá den un kuadro spesífiko di balor, idea, idioma, kerensia i norma. Ta den e kuadro akí hende ta husga, pensa opiná i tuma desishon. E manera di anda akí (kultura) di hende a krese ku tempu i ta suheto na kambio konstante.

Produkto:

E interakshon akí di hende i andamentu ku medioambiente tin komo resultado ku hende ta krea tur sort’i produkto pa biba òf mihó bisá pa fasilitá su bida. Mester apuntá ku fuera di krea pa fasilitá bida, hende ta krea tambe pa aklará/splika bida. Ta opvio ku tur loke ku trese aklarashon den bida ta trese tambe mesora sierto fasilidat. Hende a produsí ayera, awe i mañan pa fasilitá i aklará bida. Loke hende produsí den interakshon ku otronan i den relashon ku su ambiente natural direkto tambe ta forma parti di kultura. No ta tur loke tin den nos bisindario ta kreá pa akshon humano. Tin hopi kos ku a krea lòs for di hende. Aki nos ta papia di naturalesa. Kultura ta e kontrali di naturalesa. No kompletamente tampoko, ya ku hende tambe ta forma parti integral di naturalesa. Naturalesa ta tur loke tei di su mes ya ku te ainda siensia no a logra aklará eksistensia di hende i di mundu.

Naturalesa:
Tur loke ta eksistí a base di lei di naturalesa sin intervenshon determinante di hende ta naturalesa. Pues kultura ta loke hende a krea, miéntras ku naturalesa a krea su mes a base di su propio regla i leinan. E echo ku yu ta nase i krese bira grandi ta trabou di naturalesa. Esaki ta sosodé sigun e patronchi natural (naturalesa). Mata tambe ta nase di un simia, krese bira palu i produsí fruta (patronchi natural).

Konsepto delegá:
Generalmente hopi hende inkluso profeshonalnan ta konsiderá únikamente arte manera músika, teatro, baile i pintamentu komo kultura. Esaki ta un aplikashon delegá di e konsepto gordo ku yama kultura. Segun e konsepto delegá akí kultura ta tur forma di arte ku hende a produsí den kurso di tempu. Esaki ta nifiká ku kultura den e konsepto akí ta relashoná únikamente ku produkto ku balor artístiko ku ta bini entre otro di pintor, keramista, kompositor, koreógrafo i eskritor. Algun di e produktonan akí ta pintura, obra artístiko di klei, ópera , sinfonia, buki, eskultura, koreografia, obra teatral, obra literario, sine etc. Pa konsiderá un produkto komo arte ta dependé di e pakete di balornan ku ta eksistí òf mihó bisá ku ta dominá den e sosiedat konserní. Den sosiedatnan kapitalista mayoria biaha e klase dominante ta imponé kriterio pa loke ta arte. Na hopi okashon esnan pudiente ta paga i asina monopolisá sierto forma di arte pa nan gremio so. Esaki entre otro pa loke ta trata arte ku ta eksigí hopi plaka pa praktiká òf apresiá.

Pa fasilitá bida hende ta krea produkto manera outo, avion, pasta di djente, piki, televishon, kòmpiuter, makutu, edifisio, bistí, muebel, artíkulo di kas, artíkulo di uzo, hèrmèn i mashin. Pero hende ta krea tambe, den su relashon ku otro i ku e naturalesa rondó di dje, kerensia (religion), idioma (papiamentu), lei (lei di penshun), moral (prohibishon di pedofilia), kustumber (kome den tayó) sierto komportashon, tradishon, ritual, norma, balor, institushon etc. Esakinan pa satisfasé entre otro e nesesidatnan inmaterial, spiritual. Esaki ta nifiká ku hende ta krea produkto material i produkto inmaterial, spiritual. E konsepto amplio/gordo di kultura ta papia di kultura material i kultura inmaterial, kultura spiritual.

Ekspreshon di kultura:
Ta e kosnan ku hende ta produsí, krea den su bida diario nos ta yama ekspreshon di kultura. Nan ta sea material òf inmaterial. Bou di ekspreshon di kultura ta kai pues p.e. kantikanan di piki, kustumbernan (p.e. kumindá ora drenta un sala di warda), kerensia (komementu di bonchi kòrá riba djaluna) i tambe e pal’i funchi, frishidèr i e dakue. Pues no ta solamente arte ta ekspreshon di kultura.

Tradishon:
Loke ta karakterístiko pa kultura ta e echo ku e ta tradishonal. Eksperensia, sistemanan di anda, téknika, produkto, idea i sistema di bida ta pasa komo herensia di generashon pa generashon i ta perdurá. Ta esakinan e.o. ta forma e herensia sosial ku miembronan di un sosiedat ta atkerí (sosialisashon) serka e grupo kaminda e ta pertenesé. Ta esaki ta determiná su identidat kultural.

Ta uza e konsepto amplio/gordo di kultura den siensia di antropologia kultural, historia, folklor etc. Kas di Kultura ta apliká e konsepto amplio/gordo di kultura den su trabou emansipatorio.

(Teksto for di e Maneho di Kultura Kòrsou)